Moðreykur um Múhammeðstrú og djöfulsleikar í Miðausturlöndum. II: Fjölskyldan og samskipti kynjanna

Muhammad fékk á unga aldri bónorð frá ríkri ekkju, Khaddija (555-620), sem var fimmtán árum eldri en hann. Verðandi spámaður giftist því til fjár. Að henni látinni kvæntist hann mörgum konum. Hann er sagður hafa verið kærleiksríkur eiginmaður og studdi eiginkonurnar til dáða, jafnvel hermennsku.

Síðar gerði persneski fræðimaðurinn, Abu Hamid Al-Ghazali (1058-1111), samskiptum kynjanna betri skil. Um hjónaband og kynlíf sagði hann m.a.:

„„Hjónabandið hefur fimm kosti; barneignir, fullnægingu kynhvata, heimilisstjórnun, vinskap og þá sjálfsögun að rækta það. Fyrsti kosturinn – barneignir – er meginkostur hjónabandsins og á þeim grundvelli var til þess stofnað. Tilgangurinn felst í því að viðhalda ættinni, svo að ekki hljótist af mannekla.“ …

„Það er áríðandi, að umsjónarmaður [eða faðir] meti, af umhyggju fyrir dóttur sinni, hvað tilvonandi eiginmaður hafi til brunns að bera. Því hún ætti ekki að giftast manni sem er ófríður sýnum, skortir góða siði, er veikur í trúnni, deigur við að halda réttindum hennar á lofti eða lakari henni að ætterni. Spámaðurinn sagði: „Hjónaband er þrælkun, því skyldi gæta varúðar við giftingu dótturinnar.““ ...

„Eigi [karlmaður] margar eiginkonur ætti hann að sýna þeim jafnan áhuga hverri og einni og ekki taka eina fram yfir aðra. Sé ferðalag í vændum og óski hann að hafa með sér eina [eiginkvennanna], ætti hann að varpa hlutkesti milli þeirra eins og Sendiboðinn [Muhammed spámaður] tamdi sér að gera. Svíki hann konu um nótt með sér, ætti hann að bæta henni nóttina. Það er skylda hans. ...

Karlmaðurinn ætti að gera konu sinni glingrur með hlýlegum orðum og kossi á vör. Spámaðurinn komst svo að orði: „Enginn skyldi fara á fjörurnar við konu sína eins og villidýr væri, ástúð (emissary) skyldi ríkja milli þeirra.“ Þá var hann spurður: „Hvað er ástúð, þú Sendiboði Guðs?“ Svarið var: „Kossar og [unaðs]orð.““ (McKay, J. og fl. A History of World Societies, Bedford, Boston 2012, bls. 250-151.)

Í heimi Múhameðstrúaramanna er vítt til veggja, þegar samskipti kynjanna eru annars vegar. Eitt dæmi er Woodabee/Bororo ættkvísl Fulaníþjóðarinnar (Fulani) í Afríku (í Tjad (Chad), Nígeríu, Kamerún (Cameroon) og Mið-afríska lýðveldinu (Central African Republic)).

Konur jafnt sem karlar njóta þar frjálsræðis í kynlífi. Þegar árleg menningarhátíð þeirra gengur í garð, dansa ógiftir karlar eins konar tilhugalífsdans. Þeir skreyta sig og fegra til að ganga í augu stúlknanna.

Kvendómarar velja þann snotrasta meðal karlanna. Þeir líta sérstaklega til hvítu í augum og tönnum. Og svo eiga þeir að vera hávaxnir og samræmis skal gæta í andlitsfalli. Konum er frjálst að velja sér eiginmann að geðþótta, eftir að hafa virt þá fyrir sér í dansinum og við uppröðun. Á hátíðum þessum er giftum konum einnig frjálst að taka sér ástmann meðal giftra karla, jafnvel giftast nokkrum körlum.

Annað dæmi er frá eyjunni Java í Indónesíu. Sagan segir, að eitt sinni hafi konungssonurinn, Pangeran Samodro, stungið af með stjúpu sinni, Nyai Ontrowulan. Uppi á fjalli einu, Kumukus (Gunung) eða Kynlífsfjallinu, áttu þau samræði. En þau náðu ekki að ljúka sér af, áður en þau voru gripin glóðvolg af útsendurum konungs, líflátin, og grafin í sömu holunni.

Sú trú hefur af sögunni sprottið, að eigi ókunnugir samræði sjö sinnum, muni happ þá henda. Þessi siður, viðhafður á rúmlega mánaðar fresti, hefur viðhaldist fram á okkar daga, en er nú á undanhaldi, eftir að fréttist um hinn stóra heim.

Kvennabúr (harem) tíðkuðust einkum meðal yfirdrottnara í samfélagi Múhammeðstrúarmanna, kalífum, rétt eins hjá kínversku keisurum. Kvennanna var venjulega gætt af karlkyns geldingum til að yfirvaldið hefði vissu fyrir því, að börn kvennanna væru getin af honum sjálfum. Sumar frillanna gátu hafist til verulegra metorða og þannig haft mikil áhrif á stjórnun hlutaðeigandi valdsmanna. (Orðið er dregið af arabísku orði, haram, sem merkir forboðið ellegar heilagt.)

Íslamskar konur bera oft og tíðum hulu, slæðu eða huliðsserk (veil, purdha, burca). Á voru méli hefur hugtakið sérstaka skírskotun til höfðuðhulu kvenna. Að öllum líkindum á siðurinn upphaf sitt í Persíu eða Býsanska ríkinu og greindi frjálsbornar konur frá ambáttum. Þetta átti einkum við í þéttbýli, þar sem hulan torveldaði vinnu til sveita og í eyðimörkinni. Kóraninn hefur engin ákvæði um huluna. Sums staðar í íslömskum samfélögum komst á sá siður að hylja líkama konunnar allrar. Huliðsserkurinn var einkum notaður í kvennabúrunum.

Helgiritin boða jafnræði, hvað varðar kynlíf og trúariðkun, og jafnframt hafa konur töluverð efnahagsleg réttindi. Boðaðar eru sömu refsingar fyrir hjúskaparbrot af hálfu karla og kvenna.

Í hinum arabíska heimi á miðöldum var menntun einkum sniðin að trúarskyldum, vísindum eða veraldlegri stjórnsýslu. Slíkt var hlutverk karla og því minni áhersla lögð á menntun kvenna. Engu að síður hlutu margar konur viðhlutamikla menntun fyrir tilstuðlan foreldra eða fjölskyldu; frumkvæði til þessa kom iðulega frá feðrum eða eldri bræðrum. (Svipað mynstur og á Vesturlöndum.)

Arabískar konur létu einnig að sér kveða í stjórnmálum og umsýslu eins og kynsystur þeirra meðal Frankanna. Nafntogaðar eru t.d. Aisha (614-678), dóttir fyrsta kalífans, og þriðja eiginkona Spámannsins. Hún er talin meðal bestu fræðimanna Múhammeðstrúarmanna. Sama má segja um sjöttu eiginkonu hans, Umm Salama/Hind bint Abi Umayya (596-681).

Konur; þ.e. mæður, eiginkonur, tíðleikakonur eða hjákonur, í kvennabúrum höfðingja, höfðu oft töluverð áhrif við hirðarnar, t.d. hirðar kalífanna.

Hlutverk kynjanna endurspeglast að nokkru leyti í söngvum kvenna, þegar þær hvöttu karlana til dáða. Í stríðsátökum í Arabíu árið 625 sungu konur m.a.:

Ó, þið synir Abdaldar,

ó, verndarar heimkynna okkar,

leggið til heiftúðugrar atlögu með sérhverju, beittu spjóti.

Við föðmum ykkur, ef þið sækið fram

og breiðum undir ykkur teppi mjúk.

En ef þið leggið á flótta, skulið þið yfirgefnir,

og ást okkar kólnar að eilífu.

Í kór þessum var kona, að nafni Hind bint Utbah (584-635). Hún hafði harma að hefna, því andstæðingarnir, hersveitir Múhammeðs spámanns, höfðu drepið son, frænda, bróður og föður hennar. Sigur vannst í stríðinu, sem kennt er við Uhud. Af því loknu örkuðu konurnar um vígvöllinn og svívirtu lík fylgisveina spámannsins. Þær skáru eyru þeirra og nef af höfði og andliti, og gerðu úr þeim arm- og öklahringi.

Hind bætti um betur. Hún skar lifrina úr búki banamanns föður síns, Hamza ibn Abd al-Muttlib (568-625), og lagði sér munns. En matarlystin hvarf henni. Hind spúði lifrarbitunum. Síðar gerðist Hind þó spakur fylgismaður Múhammeðs, sem fyrirgaf henni illgjörðirnar.

Í stríði Araba og Rómverja 636, gerði Hind bint Utbah, garðinn aftur frægan og hafði ásamt fleiri konum úrslitaáhrif um gang orrustunnar. Hún söng með kvennakórnum:

Ó þið, sem látið fætur toga á brott frá trygglyndum elskum,

sem geisla af fegurð og bifast ei.

Þið seljið þær í hendur Rómverjum,

sem grípa í hárlokka þeirra og góma.

Þeir munu njóta herfangsins til fullnustu

og berast innbyrðis á banaspjótum.

Valkyrjur þær, er kvennakórinn skipuðu, lögðu til atlögu við Rómverja, og reyndu að snúa veifiskötum og gungum til vígvallarins, þegar þær lögðu á flótta.

Þær kyrjuðu enn: Við erum dætur stjarnanna, er lýsa að nóttu.

mjúk teppi gæla við iljar okkar

og af okkur stafar vináttu.

Hendur okkar eru smurðar ilmsmyrslum

og perlur skrýða háls okkar.

Komdu því og vefðu okkur örmum.

Sá, sem við skirrist, mun einsamall verða.

Sér enginn elskhugi sóma sinn í að vernda þessar konur?

Enn er enginn hörgull á herskáum konum í Íslam. Ein þeirra er Írakinn, Samira Jassam/Samira Ahmed Jassim al-Azzwi (f. 1958), sex barna móðir, sem starfað hefur með ofbeldisfullum Múhammeðstrúarmönnum (Sunni), nefnd Móðir hinna trúuðu. Hún beitti m.a. nauðgunum á kynsystrum sínum til að sannfæra þær um að sprengja sjálfar sig í loft upp við hryðjuverk og styrkja þar með orðsporið.

Moðreykur um Múhammeðstrú og djöfulsleikar í Miðausturlöndum. I: Inngangur og trúarbrögð

Bandaríski blaðamaðurinn, Robert Dreyfus, hefur skrifað áhugaverða bók með titlinum, „Djöfulsleikar. Hvernig Bandaríkin leystu úr læðingi rétttrúnað í íslamskri trú“ (Devil‘s Game. How United States Helped Unleash Fundamentalist Islam). Bókin kom út 2005.

Höfundur segir á þessa leið: Þetta er sagan um það, hvernig Bandaríkjamenn fjármögnuðu og hvöttu hægrisinnaða öfgamenn meðal Múslíma til dáða, stundum fyrir allra augum, stundum í leyni. Í „Djöfulsleiknum“ leitast ég við að varpa ljósi á leyndina. Það er mikilvægt, þar eð fátt eru um þá stefnu vitað, en henni hefur verið fylgt í sex áratugi. Stefnan hefur alið af sér hryðjuverk Múslíma um víða veröld. Satt best að segja var hið verðandi heimsveldi Bandaríkjanna í Miðausturlöndum, Norður-Afríku, Mið- og Suður-Asíu, svo skipulagt, að Íslam sem stjórnarstefna yrði ein grunnstoða þess.

Nokkur orð um Múhammeðstrú eða Íslam, áður en lengra er haldið: Múhameðstrú, þ.e. trúin á spámanninn Múhammeð eða Muhammad ibn Abdullah (570?-632) er einnig kölluð á enskri tungu „Muslimism, Islam, Mohammedanism, Muhammadanism og Muslimism.“ „Islamism“ eða „Pan-Islamism“ er oft og tíðum notað um rétttrúnaðarhyggju, öfgatrú og yfirráðahyggju.

Muhammad, fæddur í Mekka á Arabíuskaganum, fékk opinberun í helli og gerðist boðberi Guðs, Alla (Allah). Múhammeð var talinn fjórði í röð hinna miklu spámanna. Hinir fyrri voru: Abraham, Móses og Jesús Maríuson. Um þá er fjallað í Biblíunni, Gamla og Nýja Testamentinu.

Múhammeðstrú eða Íslam merkir að gefa sig Guði á vald. Sá sem það gerir er trúmaður (muslim). Muhammad lofaði öllum hinum stríðandi ættkvíslum Arabíuskagans skjóli í stórum faðmi hins nýja íslamska ríkis hans, umma. (Umma merkir samfélag fólks, sem sameinast með skírskotun til sameiginlegrar trúar fremur ættbálkatengsla.)

Lesa má um boðskap Allah í trúarritinu Kóraninum – sambærilegt rit Biblíu kristinna manna og Gyðinga. Allah er í sjálfu sér ekkert mannlegt óviðkomandi. Trúræknin hvílir á fimm undirstöðum: (1) Bænagjörð fimm sinnum á dag, (2) föstum, (3) bænagjörð í hinum heilaga mánuði, Ramadan, (4) pílagrímsför til Mekka, að minnsta kosti einu sinni í lífinu, og (5) ölmusu handa fátækum trúarsystkinum.

Þegar andlátið bar að, var Muhammad máttugasti höfðingi Arabíu. Þá upphófust erjur um erfðaröðina. Sumir vildu að Ali bin Abu Talib (600-661), tengdasonurinn, tæki við. „Shiat Ali“ voru þeir kallaðri eða einfaldlega „Shia.“

„Imam“ er sá kallaður, er veitir bænahaldinu forystu, en „ulama,“ er sá hópur fræðimanna, sem trúað er fyrir (að hálfu Sunníta) túlkun Kóransins. „Jihad“ er lykilhugtak og merkir ýmist innri baráttu hvers og eins við samvisku sína eða baráttuna fyrir félagslegum og efnahagslegum rétti systra og bræðra í trúnni.

Hinn hópurinn, Sunnítar, sem er lang fjölmennastur, vildi hins vegar, að náinn vinur og tengdafaðir Spámannsins, Abu Bakr/Abd Allah Ibn Abi Quihafa (573-634), tæki við stjórnartaumunum. Hann varð fyrsti kalífinn. Fylgismenn hans kenndu sig við hefð (sunna) og urðu Sunni. Trúarlega er óverulegur munur á fylkingunum. Í Sádí-Arabíu eru Sunnítar fjölmennastir, Shia í Íran.

Safavidar er íslömsk trúarregla, sem stofnaði klerkaveldi í Persíu (Íran). Safavidar aðhylltust Shia tilbrigðið við Múhammeðstrú og beittu sér fyrir eflingu þess siðar. Í því tilliti var prestastéttin (ulama) einkar mikilvæg.

Löggjöf Múhammeðstrúarmanna er kölluð saría (sharia, shariah), þ.e. lög Guðs eða Alla. Þau tóku til stjórnunar, tengsla, afbrota, verslunar og trúar. Þau voru komin frá Guði, sem var óskiptur, einn og sannur. Lög- og guðfræði í Múhammeðstrú er stunduð í skólum, nefndum Madrasa. Bænahús Múhameðstrúarmanna eru moskurnar (mosque). Hadith er kallað spekisafn spámannsins – um orð hans og æði. Íslömsk lög grundvallast á túlkunum guðspekinga (ulama) á hinni helgu bók, Kóraninum og Hadith.

Áratugum og öldum eftir andlát Múhammeðs voru færð í letur boð hans eða skipanir í hina helgu bók, Kóraninn. Múhammeð var fyrirmynd hins fullkomna manns í guðslíki. Líferni hans skyldi vera til eftirbreytni, menn skyldu feta troðna slóð hans. Þessi eftirbreytni er kölluð sunna eða hefð eins og fyrr er ýjað að.

“Fyrstu tvær til þrjár aldirnar eftir dauða Múhameðs eru stundum nefndar öld arabískrar eingyðistrúar. Ýmis guðfræðileg og pólitísk atriði Íslams mótuðust: (1) Árið 651 (þ.e. tiltölulega snemma) kemst texti Kóransins, hins helga rits múslima, í endanlegt form. (2) Um kennivald Múhameðs og kalífans (eftirmanns hans). (3) Um lagaleg efni í tengslum við hadith (safn orða Múhameðs og sagna um hann). (4) Líf spámannsins varð siðferðilegt fordæmi, sunna (“hin farna leið” spámannsins, þ.e. afrek hans og ummæli sem leiðarvísir og fordæmi); fjórar meginstefnur (“skólar”). (5) Múhameð sem vammlaus maður, holdgervingur vilja guðs.“ …

“Fjórir „lagaskólar“ kenndir við stofnendur sína: (1) Abu Hanifah (699-767, Tyrkland, Mið-Asía). (2) Malik b. Anas (um 711-795; Norður-Afríka). (3) al-Shafi’I (767-820; A-Afríka, A-Asía). (4) Ibn Hanbal (um 780-855; Arabíuskaginn).

Tveir meginstraumar íslamskrar heimspeki, skólaspeki (kalam) og rökheimspeki (falsafa) sem byggði á kenningum [forngríska heimspekingsins] Aristótelesar [394-322].” (Sverrir Jakobsson. Námskeið í heimssögu, HÍ, haust 2013, glæra.)

Hlýðni við saría lögin er leiðin til hins góða lífs, lífs í guðsótta. Meginuppspretta laga og lagatúlkunar er sem sé Kóraninn sjálfur, svo og „Vegurinn“ (Sunnah, Hadith), orð og gjörðir Spámannsins. Túlkun saría er mismunandi eftir samfélögum. Sums staðar eins og í Tyrklandi gilda veraldleg lög. Annars staðar er farið beggja bil og í bland.

Íslömsk trú, þ.e. Múhammeðstrú og stjórnarhættir héldust hönd í hönd. Ættflokkar á Arabíuskaganum höfðu viðurkennt trúarreynslu Múhammeðs spámanns og kenningu hans um 632. Um öld síðar ríktu íslamskir leiðtogar meira eða minna í ríkjunum umhverfis Miðjarðarhafið, Írak og Persíu (Íran) og á Norður Indlandi.

Bagdad í Írak varð andleg miðstöð múslíma. Klofnings varð vart þegar á áttundu öld. Klofningur þessi hafði víðtækar afleiðingar, ekki einungis, hvað varðar yfirráð yfir heimsveldinu, heldur einnig með tilliti til trúarspeki og heimspeki. Innan Sunni hreyfingarinnar urðu til fjögur megintilbrigði eða lagastefnur.