Töfratöflur. ADHD dóp og stríðið gegn drengjum

“Sjúkdómsgreiningar- og tölfræði handbók” (Diagnostic and Statistical Manual) bandaríska geðlæknafélagsins, er fagbiblía geðlækna og (geð)sálfræðinga. Hún hefur komið út í fimm útgáfum. Andlegum sjúkdómum mannkyns fjölgar jafnt og þétt samkvæmt þessari geðsjúkdómaskinnu. Þeir eru nú á fjórða hundrað.

Það eru til margar fróðlegar skemmtisögur af vinnubrögðum geðsjúkdómasmiðjunnar. Bandaríski sálfræðingurinn, Paula Caplan, sem viðriðin var fjórðu útgáfu, segir m.a. frá því, að kvenfrelsunargeðlæknar í félaginu hefðu viljað bæta við sjúkdómsgreiningunni, „Sjálfsmeiðingarmanngerðarröskun“ (Masochistic Personality Disorder). Þannig skyldu sjúkdómsgreina konur, sem yrðu fyrir ofbeldi af hendi eiginkarla sinna.

(Gárungarnir hafa reyndar gert glingrur við enn þá einn alvarlegan geðsjúkdóm; „Fullorðinnaeinkennaleysisröskun“ (Adult Symptom Deficiency Dissorder)).

Paula og fleirum varð nóg um og sögðust bara samþykkja þennan nýja geðsjúkdóm, ef smiðjan samþykkti „Krapakarlamanngerðarröskun“ (Macho Personality Disorder) eða „Hugvilludrottnunarmanngerðarröskun“ (Delusional Dominating Personality Disorder). Þessi sjúkdómur hrjáir ofbeldisfulla karla. Lagt var til, að kröfum til greiningar væri fullnægt, ef finna mætti sex af fjórtán hugsanlegum skilmerkjum. En það fyrsta skyldi vera; „vanburðir til að stofna til og viðhalda mikilvægum félagstengslum.“

Geðsjúkdómasmiðja bandaríska geðlæknafélagsins bjó líka til sjúkdóminn „athyglisbrest og ofvirkni“ (ADHD) fyrir rúmri hálfri öld síðan eða svo. Í upphafi var gerð sú krafa til gildrar sjúkdómsgreiningar, að í frumbernsku mætti sjá skýr merki um athyglisbrest, óróa, óeirð og hömluleysi. „Greiningartækin“ voru skilmerkileg þroskasaga og bein athugun, margendurtekin við mismunandi aðstæður. Án slíkra upplýsinga var sjúkdómsgreining ýmist talin vafasöm eða ógild, faglegt fúsk.

Eiginlegur ADHD sjúkdómur greinist hjá 1 til 2% barna, samkvæmt vönduðustu rannsóknum. En útþynning hugtaksins hefur haft í för með sér tískusveiflu. Lyfjafyrirtækin og ADHD trúboðar telja, að um 15% þjóðanna sé haldin þessum sjúkdómi.

Í Bandaríkjunum hefur hálf sjöunda milljón barna fengið merkimiðann. Um tveir þriðju hlutar þeirra eru dópaðir. Um átta milljónir barna í ríki hinna hugumstóru og frjálsu ganga fyrir geðlyfjum.

Téðar „lækningar“ eru augljóslega fáránlegar. T.d. eru rúmlega 70,000 börn undir þriggja ára aldri dópuð gegn þunglyndi, 4.000 fá geðlyf við geðhvörfum (bipolar), tæplega 510.000 við kvíða og 11.000 við ADHD.

Lyfjameðferð er alls ráðandi við geðlækningar barna og ungmenna. Það á ekki síst við um ADHD. Algengasti flokkur lyfja er „methylphenidate.“ Lyfjaheiti eru t.d Ritalin, Concerta, Vyvanse, Adderall, Delmosart, Equasym, Medikinet og Focalin. Fráhvarfseinkenni eru m.a.: hrollur, þunglyndi, sljóleiki, vanlíðan, þreyta, höfuðverkir, pirringur, drungi, doði, martraðir, óeirð, sjálfsvíghugsanir og slappleiki.

Talið er, að lyfin hafi tilætlaða verkun, þ.e. auki athygli barnanna og sljákki í þeim í um það bil 80% tilvika. Fátt er vitað um aldurstengda verkun og áhrif á boðefni til lengri tíma litið. Hjá ungum dýrum verða varanlegar breytingar á lífefnabúskapnum, taugaboðkerfi (neurochemical imprinting).

(Nafngiftirnar eru stundum einkar áhugaverðar. Focalin leiðir hugann að fókusi eða brennidepli. „Ettu focalin og þá kemur veröldin betur í fókus,“ mætti jafnvel auglýsa. Einu sinni var bruggað lyf undir nafninu Alival. Það átti að glæða sjúklinga lífi, enda gefið við þunglyndi. En það reyndist bráðdrepandi og var tekið af markaði.)

Það er með ADHD lyfin eins og svo mörg önnur, að líkaminn vinnur gegn þeim, enda er um vímuefni að ræða. Líkaminn leitast við, eðli sínu samkvæmt, að gera að engu verkun þeirra, hlutleysa, rétt eins og á við um önnur aðskotaefni. Því þarf stöðugt að auka skammtana til að bera líkamann ofurliði. Því má við bæta, að ADHD lyfin eru vinsæl vímuefni og ganga kaupum og sölum á læknadópsmarkaðnum.

ADHD lyfin eru örvunarlyf (psychostimulants). Í þeim flokki eru líka amfetamín og kókaín. Matvæla- og lyfjastofnun Bandaríkjanna skipar þessum lyfjum á bekk með „verulega ávanabindandi lyfjum“ (highly addictive, Schedule II).

Þar er líka að finna „Methamphetamine“ (Meth) og ópíum. Ópíum notuðu Bretar einmitt á sínum tíma, til að sljóvga Kínverja. Nú eru hliðstæð lyf notuð til að sljóvga (einkum) „únga drengi.“ Opíum notuðu læknar einnig til að bæta svefn hjá ungabörnum.

Um Meth segir „Vímuefnastofnun Bandaríkjanna“ (National Institute on Drug Abuse):

Það kynnu að vera röksemdir fyrir því að gefa lyfið við ADHD og sem eitt af fleiri lyfjum til grenningar um skamma hríð. En það er gert í takmörkuðum mæli og því sjaldan ávísað til þess arna. Auk þess er skammturinn minni en hjá dæmigerðum fíkniefnaneytendum. (Það er óneitanlega huggun harmi gegn.)

Ofangreind lyf eru gefin til þess að bæta athygli og einbeitingu hjá börnum, sem sjúkdómsgreind hafa verið með ADHD. Það vill svo til, að grenning eða þyngdartap er ein dæmigerðra aukaverkana þeirra sem og lundarsveiflur, manngerðarbreytingar, magaverkir, hjartsláttartruflanir, ofskynjanir, kippir í andliti, aukinn blóðþrýstingur, húðofnæmi og hjartsláttur. Við ákveðna þéttni í líkamanum, eftir um það bil eins árs meðferð, gæti hægt á almennum þroska.

Um aukaverkanir Vyvanse segir framleiðandi: Minnkuð matarlyst, svefnleysi, vekir í efra kviðarholi, höfuðverkir, pirringur, uppsölur, ógeði og munnþurrkur. Lyfjarisinn viðurkennir, að „nákvæm lækning (therapeutic action) við ADHD sé óþekkt.“

Málið snýst um að hindra endurupptöku (reuptake) taugaboðefna (norepinephrine, dopamine) í taugafrumunni framan taugamóta (presynaptic) og auka þannig magn boðefnanna utan hennar.

Lyfjaeftirlit Bandaríkjanna gaf framleiðendum Vyvanse markaðsleyfi á grundvelli tveggja rannsókna. Þar var fylgst með 342 börnum á aldrinum sex til tólf ára í þrjár til fjórar vikur. Þau voru sjúkdómsgreind samkvæmt DSM. Árangursviðmiðun var bætt hegðun. Önnur viðbrögð við lyfinu þóttu ekki áhugaverð, þ.e. önnur áhrif á miðtaugakerfi, heilastarf eða önnur líffæri. Áhrif á hvítvoðunga, trítla og stálpuð smábörn voru ekki skoðuð.

Framleiðandi Vyvanse var sóttur til saka fyrir óheiðarlega markaðssetningu lyfjanna. Hann sættist á bótagreiðslu. Upphæðin var 57.5 milljónir dala. Öll meiri háttar lyfjafyrirtæki á markaðnum liggja undir ákúrum og ákærum fyrir sams konar hátterni.

Um Focalin (endurbætt Ritalin) segir það sama um verkun. Aukaverkanir eru að miklu leyti þær sömu. Þó er á þann lista bætt við: lystarstoli og sótthita. Í svokallaðri XR útgáfu mega börn, unglingar, eiga von á angist, verkjum í koki og meltingartruflunum.

Lyfin örva framleiðslu líkamans á boðefninu, dópamíni, og hafa sömu eða jafnvel sterkari áhrif en kókaín. Reyndar er það svo, að erfiðara er fyrir líkamann að brjóta Rítalín niður og losa sig við það. Þetta veldur aðlögunarbreytingum í heilanum, sem gera það að verkum, að næmi fyrir dópamíni minnkar. Þannig leitar líkaminn jafnvægis.

Annar meginflokkur lyfja eða efna við ADHD eru snjalllyf eða hugeflingarlyf (Nootropics). Talið er að þau bæti starfshæfni miðtaugakerfis, þar með talið minni, ákvarðanatöka og skapandi hugsun. Í þessum flokki má finna afurðir eins og Mematine og Provigil (Modafinil). Aderall og Ritalin eru stundum sett í þennan flokk.

Þunglyndislyfjum (antidepressants) er einnig töluvert beitt til að kæta lund og bæta athygli hjá ADHD börnum – hér um bil eins og Opal, sem „bætir, hressir, kætir.“ Lyf eins og Wellbutrin og Effexor eru vinsæl meðal barnageðlækna.

Rannsóknablaðamaðurinn, Roger Whitager, sem rannsakað hefur geðlækningar og lyfjaiðnaðinn í áratugi, veltir fyrir sér, hvort þunglyndis- og sálörvunarlyf, ADHD lyf, kynnu að eiga þátt í gífurlegri aukningu geðhvarfa (bipolar disorder).

„Vanörvunarlyfin“ (non-stimulants), sem svo eru kölluð, er síðasti ADHD lyfjaflokkurinn, sem hér er drepið á. Vinsæl lyf eru Qelbree, Intuniy og Strattera.

Heilbrigðisstjórnvöld (lyfjaeftirlit, landlæknisembætti og hliðstæð embætti) virðast ekki sjá ástæðu til að kanna í þaula meinviðbrögð við umræddum efnum. Enda er það venjulega svo, að leyfisveitendur láta sér nægja þau takmörkuðu gögn, sem framleiðendum þóknast að reiða fram. Það er m.a. ein orsaka þess, að efni eru misnotuð og ýmsum aukaverkunum jafnvel stungið undir stól.

T.d. gera hvorki framleiðendur, né stjórnvöld, nógsamlega grein fyrir örblæðingum (micro-hemorrhage) í heila af völdum ADHD lyfjanna, sem kynni að vera skýring á því, að um helmingur neytenda sýnir þráhyggju (obsessive-compulsive). Enda er tilætluð verkun lyfjanna sú að vinna gegn óstýrilátu, skapandi og vökulu viti, frumkvæði, ævintýraþrá og áfergju til könnunar og áskoranna.

Foreldrum barna virðist sjaldan gerð grein fyrir aukaverkunum geðlyfja á borð við fíkn, geðveiki, hjartatruflanir og sjálfsvíg.

Í umfangsmikilli rannsókn átján höfunda – þar sem einungis tveir voru ekki á mála hjá hlutaðeigandi lyfjafyrirtæki – kom í ljós, að þeim hafði ekki tekist „að koma auga á ummerki um betrun, þrátt fyrir ílengda lyfjameðferð.“ Rannsökuð voru börn á aldrinum sex til átján ára.

Sex til átta árum síðar voru skoðuð börn, sem enn fengu lyf. En „þeim hafði ekki farnast betur en hinum ódópuðu, þrátt fyrir meðalaukningu daglegra lyfjaskammta um 41%. [Því var] ekki unnt að staðfesta heilsubót af framlengdri lyfjameðferð.“

Í ljósi þekkingar á þroska barna og skaðsemi lyfjanna er ekki að undra, að skynsamir læknar vilji slá varnagla við. Einn þeirra er Allen J Francis. Hann segir:

ADHD sjúkdómsgreiningu á ekki að framkvæma eins og hendi sé veifað eða í þeirri viðleitni að fá snarlega viðgerð á barninu. Gild einkenni eru snemmkomin, þrálát, alvarleg, augljós við margs konar aðstæður og valda umtalsverðri vansæld eða skerðingu. Bein athugun og nákvæm er kjöraðferð. Upplýsingar ber einnig að sækja til þeirra, sem gerst þekkja til barnsins.

Nákvæm þroskasaga þarf að liggja fyrir. Athugun þarf að eiga sér stað yfir nokkra mánuði, þar eð barnið breytist hratt. Sannfærandi sjúkdómsgreining getur fyrst legið fyrir, þegar nákvæm skoðun, breyting umhverfis og streitustjórnun, hefur átt sér stað, uppeldisleg ráðgjöf og sállækning verið veitt og foreldrar þjálfaðir.

Það eru einkum drengir, sem eiga ADHD greiningu á hættu sem og aðrar sjúkdómsgreiningar, er beinast að hegðun. Þegar betur er að gáð, eiga þeir almennt undir högg að sækja. Þeir standa sig almennt illa í námi, margir heltast úr framhaldsskóla og skila sér illa inn í æðri menntastofnanir. Það er sífellt undan þeim kvartað og kveinað.

Drengir eru í þokkabót sagðir eitraðir og hvattir til að hugleiða kynskipti. Slíkur skilningur á drengjum og kyni er kenndur í skólum íslenska ríkisvaldsins. Hegði þeir sér ekki eins og kvenfrelsurum þóknast í ástamálum, er ást þeirra kölluð sjúk af hálfopinberum stofnunum á sviði ofbeldisiðnaðar. Félag skólameistara í framhaldsskólunum segir þá bera ábyrgð á „nauðgunarmenningu“ í skólum sínum. Þeir verða frekar fíkn að bráð. Sumir hefja ferilinn á læknadópinu. Drengir drepa sig umvörpum.

Bandaríski sálfræðingurinn, Michael Corrigan, segir: Börn, sem sýna ADHD svipbrigði, þurfa, þegar öllu er á botninn hvolft, aukna alúð og handleiðslu foreldra, hvetjandi kennslu, svo og ómælda ást og þolinmæði. Þau er bara einu sinni börn.

Ég þekki ekki þær fjárhæðir, sem íslenska ríkisvaldið og foreldrar greiða fyrir varasöm lyf handa svokölluðum ADHD börnum. En í Bandaríkjunum ku sú upphæð vera rúmir tíu milljarðar dala árlega. Spakir menn hafa reiknað út, að fyrir þau útgjöld megi ráða 365.000 kennara eða 827.000 leiðbeinendur.

Heilbrigði og þroski ADHD barna rýrnar, uppeldi, kennsla og atlæti er sjúkdómsvætt, meðan lyfjafyrirtækin fitna eins og púkar á fjósbita.

Er það nokkuð svo undarlegt, að vansæld barna og fíkniefnaneysla aukist?

Ábending um lesefni: Michael W. Corrigan. Debunking ADHD: 10 Reasons to Stop Drugging Kids for Acting Like Kids – John Horgan. Mind-Body Problems: Science, Subjectivity & Who We Really Are.

https://www.psychologytoday.com/intl/blog/dsm5-in-distress/201507/checklist-stop-misuse-psychiatric-medication-in-kids https://www.psychiatrictimes.com/view/checklist-stop-misuse-psychiatric-medication-kids https://www.linkedin.com/pulse/reflective-checklist-child-mental-health-who-endorsed-dave-traxson/?published=t http://antidepaware.co.uk/reflective-checklist/ https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.0030182 https://www.psychologytoday.com/intl/blog/saving-normal/201402/how-parents-can-protect-kids-the-adhd-epidemic https://www.psychologytoday.com/intl/blog/saving-normal/201604/stopping-the-false-epidemic-adult-adhd https://openexcellence.org/wp-content/uploads/2013/10/Mta-at-8-years.pdf https://www.psychologytoday.com/intl/blog/saving-normal/201603/keith-connors-father-adhd-regrets-its-current-misuse https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/194125 https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/11766-adhd-medication https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2538518 https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2538518 https://www.madinamerica.com/2016/08/study-finds-adhd-drugs-alter-developing-brain/ https://www.webmd.com/vitamins-and-supplements/features/nootropics-smart-drugs-overview https://psycnet.apa.org/record/1991-05371-001 https://www.verywellmind.com/add-and-attention-deficit-disorders-2161810 https://psycnet.apa.org/record/1991-05371-001 https://medicalxpress.com/news/2019-08-adhd-medication-affect-brain-children.html https://www.cchrint.org/issues/psycho-pharmaceutical-front-groups/chadd/ https://www.cchrint.org/2022/10/07/cchr-warns-children-labeled-adhd/ https://nida.nih.gov/publications/research-reports/methamphetamine/what-methamphetaminehttps://nida.nih.gov/publications/research-reports/methamphetamine/what-methamphetamine https://www.nytimes.com/2012/06/10/education/seeking-academic-edge-teenagers-abuse-stimulants.html?_r=0 https://www.nytimes.com/2013/02/03/us/concerns-about-adhd-practices-and-amphetamine-addiction.html https://www.nytimes.com/2010/08/31/health/views/31mind.html?scp=1&sq=Lasting%20pleasures&st=cse https://www.psychologytoday.com/intl/blog/kids-being-kids/201503/mind-bottling-malarkey-medicine-or-malpractice https://www.centerwatch.com/directories/1067-fda-approved-drugs/listing/3547-focalin-focalin-xr-dexmethylphenidate-hcl https://www.arznei-telegramm.de/html/1991_10/9110093_01.html https://publications.aap.org/pediatrics/article-abstract/130/6/1012/30306/Age-Academic-Performance-and-Stimulant-Prescribing?redirectedFrom=fulltext https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3507253/pdf/peds.2012-0689.pdf https://www.healthline.com/health/substance-use/what-is-meth https://www.centerwatch.com/directories/1067-fda-approved-drugs/listing/4437-vyvanse-lisdexamfetamine-dimesylate https://www.madinamerica.com/2015/06/3-facts-all-parents-should-know-about-adhd-stimulant-drugs/

Heimskur er jafnan höfuðstór. Eru ADHD börnin gáfuðust barna

Fyrir nokkrum árum birtust áhugaverðar fréttir í sumum helstu fjölmiðla heims um ADHD.

The Telegraph sagði: „ADHD er heilasjúkdómur, en ekki heiti fyrir slæmt uppeldi, segja vísindamenn“; Newsweek sagði: „Rannsóknir leiða í ljós, að heilar þeirra, sem þjást af ADHD séu minni en annarra.“ CNN sagði: „Svæði í heila ADHD sjúklinga, tengd tilfinningum, eru minni um sig.“ WebMD sagði: „Myndgreiningar staðfesta mun á heila ADHD sjúklinga og annarra.“ Yahoo gerði sér í hugarlund, að nú væri loksins staðfest, að ADHD væri raunverulegur sjúkdómur eins og lyfjafyrirtæki og ADHD trúboðar halda fram.

Skýrt var frá skírskotaðri rannsókn í tímaritinu, Lancet. Hún heitir: „Mismunur á umfangi svæða í neðanhvelaheila fullorðinna og barnungra þátttakenda með athyglisbrests- og ofvirknisjúkdóm. Samanburður við yfirlitsgreiningu“ (Subcortical brain volume differences in participants with attention deficit hyperactivity disorder in children and adults: A cross-sectional mega-analysis. https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lanpsy/PIIS2215-0366(17)30049-4.pdf

Á mannamáli merkir þetta, að höfundar, sem eru hvorki meira né minna en 82 að tölu, hafa sjúkdómsgreint börn og fullorðna samkvæmt skilmerkjum DSM (Diagnostic and Statistical Manual) sjúkdómsgreiningakerfisins eða ICD (International Classification of Diseases). Þátttakendur voru einnig greindarprófaðir.

Þessi höfundafjöld, undir forystu hinnar hollensku Martine Hoogman, taugasálfræðings, komst að því, að fólk með ADHD hafi minni heila en hinir heilbrigðu. Skoðaðir voru 1713 ADHD sjúklingar. Í samanburðarhópi voru 1529, sem ekki höfðu fengið slíka sjúkdómsgreiningu – reyndar án frekari athugunar. Þeir eru sagðir „heilbrigðir.“ En það fór engin heilsufarsskoðun fram á þeim frekar en ADHD greining. Greiningar voru aukin heldur ósamstæðar, ýmist á grundvelli ICD eða DSM, gerðar af hinum og þessum, kennurum og foreldrum.

Engar viðhlítandi upplýsingar er að finna um þennan „heilbrigða“ samanburðarhóp. Sama má raunar um rannsóknarhópinn segja. Það lá ekki fyrir mat á alvarleika einkenna hjá stórum hluta hans og upplýsingar um aðra sjúkdóma/fylgikvilla voru ófullkomnar.

Það er ekki að sjá, að höfundar hafi haft áhuga á að gera samanburð við alla hina sjúklingahópana, t.d. þunglyndissjúklinga. Sömu greiningaratriði er að finna við greiningu fjölda annarra geðsjúkdóma. Það er einfaldlega nauðsynlegt standi hugur til þess að sýna fram á, að ADHD sé sérstakur sjúkdómur.

Niðurstaðan er í stuttu máli sú, „að umfang aðlegukjarna ([nucleus] accumbens), möndlungs (amygdala), rófukjarna (caudate [nucleus]), dreka (hippocampus), gráhýðis (putamen) og umfang heilabús (intracranial volume), væri minna í einstaklingum, sjúkdómsgreindum, miðað við þá í samanburðarhópnum.“

Tilgreind svæði er að finna í þróunarlega eldri hluta heilans, þ.e. neðan hvelaheila eða nýheila (neo cortex). Þau eru virk við athygli, hvatir, áhuga og tilfinningar.

Niðurstaðan er undarlega og glannalega fortakslaus: „Gögnin úr þessari öflugu rannsókn staðfesta, að sjúklingar með ADHD búa við breytta heila (altered brain) og þess vegna er ADHD heilasjúkdómur.“

Í fyrri sambærilegum rannsóknum höfðu sést vísbendingar í þá veru, að ADHD lyfin yllu heilaskorpnun. Því er vísað á bug. Í rauninni fer engin trúverðug skoðun fram á hugsanlegum áhrifum lyfjanna á ADHD þátttakendur. Það er heldur engin vitræn umræða um það, hvort ofvirki og athyglisbrestur gætu átt rætur í mismunandi miðtaugakerfisferlum.

Það er síður en svo traustvekjandi, að rannsókn þessi sé unnin á vegum Þjóðarheilbrigðisstofnunar Bandaríkjanna (National Health Institute). Hún er kunn að nánum tengslum við lyfjaiðnaðinn. Það á einnig við um hluta vísindamannanna.

Þegar betur er að gáð kemur í ljós fjöldi skringilegra ágalla. Þýðin eru ósamstæð, sótt héðan og þaðan um veröldina. Notuð eru misjöfn viðmið eins og t.d. við myndgreiningu. Dreifing mælinga á umfangi heilasvæða er nálægt því sú sama í öllum þýðum (effect size).

Höfundar sjá ástæðu til að „stinga undir stól,“ að ADHD sjúklingarnir, þrátt fyrir heilaskorpnum sína, stóðu sig betur greinarprófum. (Leita þarf í viðauka til að finna þessar upplýsingar.) Sé út frá því gengið, að um sé að ræða stöðluð greindarpróf, er líklegt, að þau endurspegli greindargetu þátttakenda nokkurn veginn. Það veldur líka furðu, að þessi gögn séu ekki rædd. Það er erfitt að varast þeirri hugsun, að þau hafi fallið illa að gefinni niðurstöðu. Kannski sannast nú hið fornkveðna, að heimskur sé jafnan höfuðstór.

Hefðu blaðamennirnir haft rænu á að brjóta rannsóknina til mergjar, hefðu fyrirsagnir hugsanlega litið svona út: „ADHD börn eru gáfaðri en önnur börn.“ Eða: „Kappkosta ber að gefa börnum ADHD greiningu, því þá verða þau svo gáfuð.“

Það yrði of langt mál að skoða hvern krók og kima rannsóknarinnar. Bendi á þessa viðbrigðagóðu grein til frekari glöggvunar: https://www.madinamerica.com/2017/04/lancet-psychiatry-needs-to-retract-the-adhd-enigma-study/

Höfundar greinarinnar, vísindablaðamaðurinn glöggi, Robert Whitaker, og sál - og tölfræðingurinn, Michael W. Corrigan, setja greinina í ruslflokk og fara fram á, að hún verði fjarlægð eins og greinin góða um kúgandi kynlíf hunda og pantaðar þvælugreinar um covid-19.

Robert og Michael spyrja: „Gæti svo verið búið um hnútana, að börn, sjúkdómsgreind með ADHD, séu greindari en almennt gerist? Gæti verið að dópaðar séu milljónir glöggra barna? Það sækja auðveldlega að þeim leiðindi [sökum skorts á áskorunum og áhuga] og skólarnir láta hjá líða að veita þeim örvandi námsumhverfi.“

Hvers konar sjúkdómur ætli ADHD sé í raun? Í þriðju útgáfu DSM var ADHD kynnt til sjúkdómasögunnar og varð fljótlega að tískusjúkdómi, sem að sögn áhugamannafélaganna og lyfjarisanna hrjáir um 15% þjóðanna.

„Einkenni sem í dag teljast til ADHD hafa lengi verið þekkt. Til dæmis lýsti Hippókrates, árið 473 fyrir Krist, ýktum viðbrögðum við áreitum og eirðarleysi hvað varðar athygli hjá sjúklingum sínum.

ADHD eins og við þekkum hana í dag er þó tiltölulega nýskilgreind röskun. Almennt er litið svo á að breski læknirinn George [Frederic] Still [1868-1941] hafi árið 1902 fyrstur formlega lýst hegðun sem líkist ADHD hjá börnum sem læknisfræðilegri röskun í röð fyrirlestra sem birtust seinna í tímaritunu Lancet. ...

Tímamót urðu varðandi ADHD í kringum árið 1960, meðal annars með skrifum [barnageðlæknisins] Stellu Chess [1914-2007]. Á þessum tíma kom hugtakið ofvirkni (e. hyperactivity) fram og áhersla fór að færast yfir á einkenni í stað orsaka ásamt því að hugmyndin um að ofvirkni gæti verið til staðar án heilaskaða fór að ryðja sér til rúms.

Í kjölfarið var farið að tala um væga heilatruflun (Minimal Brain Dysfunction, MBD) í stað vægs heilaskaða auk þess sem hugtakið tilfinningatruflun (e. emotional disturbance) var notað yfir svipaðan klasa einkenna.

Árið 1968 var röskunin svo fyrst innleidd í greiningarkerfi bandaríska geðlæknafélagsins en þá var hún kölluð ofvirkniröskun í bernsku (e. hyperkinetic reaction of childhood). Það var hins vegar ekki fyrr en árið 1994 sem röskunin var tekin inn sem greining í greiningarkerfi Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar, ICD. (Baldvin Logi Einarsson. Áhrif ADHD á aðlögunarfærni hjá börnum með röskun á einhverfurófi.)

Vinnuhópur Landlæknisembættisins greindi þrjá kjarnaþætti sjúkdómsins:

1)„Athyglisbrestur; „hugar illa að smáatriðum og gerir oft fljótfærnislegar villur, á erfitt með að halda athygli við verkefni eða leiki, virðist ekki hlusta þegar talað er beint til hennar/hans, fylgir ekki fyrirmælum til enda og lýkur ekki við verkefni, á erfitt með að skipuleggja verkefni og athafnir, forðast viðfangsefni sem krefjast mikillar einbeitingar (t.d. heimanám og skólaverkefni), týnir oft hlutum sem hann/hún þarf á að halda til verkefna sinna eða annarra athafna, truflast auðveldlega af utanaðkomandi áreiti, er gleymin/n í athöfnum daglegs lífs.“

2) Ofvirkni: „Er oft stöðugt á ferðinni eða eins og þeytispjald, talar óhóflega mikið, hendur og fætur á sífelldu iði, fer úr sæti í skólastofu eða við aðrar aðstæður þar sem ætlast er til kyrrsetu, hleypur um eða prílar óhóflega við aðstæður þar sem slíkt á ekki við, á erfitt með að vera hljóð/ur við leik eða tómstundastarf.“

3) Hvatvísi: „á erfitt með að bíða eftir að röðin komi að honum/henni í hópvinnu eða leik, grípur fram í eða ryðst inn í samræður eða leiki, grípur fram í með svari áður en spurningu er lokið.“

Hér eru viðmiðanir greinilega sóttar til dæmigerðs umhverfis í leik- og grunnskóla. Kastljósinu er beint að barninu sjálfu. Áhrif umhverfis eða samskipti við barnið eru virt að vettugi.

Í síðustu útgáfu DSM er felld niður sú greiningarkrafa, að einkenni skuli hafa komið í ljós fyrir sjö ára aldur og hafa valdið hömlun við tvenns konar aðstæður. Listanum svipaðar til matseðils. Það dugar að velja fimm (eða sex) af níu einkennum. Þá er sjúkdómurinn í höfn.

Söluaðiljar lyfja hafa útbúið handhægar leiðbeiningar til sjálfssjúkdómsgreiningar, svo auðvelda megi aðgengi að lyfjunum. Afskaplega fróðlegt! Að lokinni sjúkdómsgreiningu fjölskyldunnar væri vafalaust hægt að fá fjölskylduskammt af örvandi lyfjum. https://www.youtube.com/watch?v=Gj5VYYMeUZk

Skoðum fleiri gögn frá ríkisvaldinu:

„ADHD er alþjóðlega viðurkennd röskun á taugaþroska sem kemur fram sem frávik í athygli, virkni og sjálfsstjórn sem eru það mikil að þau valda einstaklingnum, fjölskyldu hans og umhverfi víðtækum og langvinnum vanda. … Þrátt fyrir að enginn vafi sé á því að ADHD sé af líffræðilegum toga er það svo að beinar orsakir eru oftast ekki þekktar,“ segir í skýrslu Félags- og tryggingamálaráðuneytisins frá 2008.

Í prýðilegri, íslenskri rannsókn segir:

„Vaxandi notkun ADHD lyfja er umdeild í ljósi mögulegrar of- og misnotkunar vegna óvissu um langtímaáhrif lyfja. Enn er lítið vitað um langtímaáhrif örvandi lyfjameðferðar og þekkingu vantar um áhrif meðferðar á námárangur barna með ADHD. …

Lægst var algengið í Finnlandi (1.2 á hverja 1000 íbúa) en hæst á Íslandi (12.5 á hverja 1000 íbúa). Árið 2007 voru íslensk born (7-15 ára) nærri fimm sinnum líklegri en sænsk born til að fá útleyst ADHD lys. Angengi notkunar var rúmlega fjórfalt hærra hjá norrænum drengjum (7-15 ára) en norrænum stúlkum.“ (Helga Zoëga, lýðheilsufræðingur.)

Í nefndri rannsókn kom fram um tengsl lyfjagjafar og árangurs í skóla, að námsárangur versnaði við inntöku örvunarlyfja, mest hjá þeim, sem hófu lyfjatöku tveim til þrem árum, eftir fjórða bekk.

Það er engum blöðum um það að fletta, að börn – einkum „úngir drengir“ - geti átt í erfiðleikum með sjálfsstjórn, biðlund og athygli, samkvæmt reglum fjölskyldu og skóla. Það er líka ljóst, að öll hegðun eigi sér rót í miðtaugakerfi og jafnframt forsendur í erfðum. En ennþá hefur hvorki heilaskaði þeirra fundist, né greiningartæki til að greina hann. Sama á við um líðseðlisleg skilmerki.

„Úngir drengir“ (fyrst og fremst) áttu líka í brösum, þegar ég var vígður til starfa við sérdeild fyrir börn með allra handa þroskaskerðingar og -raskanir. Þá beittum við hugtökunum, „smávægilegum heilaskaða“ (minimal brain damage), „ofvirkni“ (hyperactivity) og „athyglibresti“ (attention deficit).

Bandaríski taugasálfræðingurinn, (Carmen) Keith Conners (1933-2017), lagði á þessum árum til heitið „athyglibrest og ofvirkni“ eða ADHD, sem eins konar safnheiti yfir þann fjölda truflana á vitmunum, sem vafalítið mátti rekja til meina í miðtaugakerfi. Og enn er það svo.

Keith samdi við rannsóknir sínar ágætan gátlista, sem nýttist prýðilega til að sundurgreina hinar ýmsu svipmyndir andlegra brenglana. Hann var frumkvöðull rannsókna á virkni örvunarlyfja eins og rítalíns (methylphenidate) . Þá var reyndar ekki talað um sjúkdómsgreiningu.

Keith lítur eins og ég á ADHD-sjúkdómsgreiningarbólguna með skelfingu. Hann segir:

„Í árafjöld horfði ég á ADHD umsvifin í jákvæðu ljósi: aukið fé til rannsókna og fleiri rannsóknaniðurstöður; meiri athygli fagmanna; aukin áhersla á örvandi lyfjameðferð; áhugi foreldra og kennara; löggjöf um sérkennslu fyrir ADHD börn; og jafnvel stuðningur lyfjafyrirtækjanna við læknanám og hagsmunasamtök foreldra.“

En það varð breyting á, ekki síst fjöldi óvandaðra rannsókna og sjúkdómsgreininga, þó með undantekningum. T.d. faraldsfræðileg rannsókn Adrian Christopher Angold og Elizabeth Jane Costello við Duke háskólann, upp úr síðustu aldamótum.

Keith heldur áfram: „Niðurstöður þessarar einstöku könnunar voru óvæntar. Einungis 1-2% greindust með ADHD. Aukin heldur kom í ljós, að fjöldi heilbrigðra barna hafði fengið örvandi lyf. … Þessar niðurstöður voru síðar staðfestar í fjölda eftirfylgdarrannsókna.“

Keith víkur að sjúkdómsáróðri og spillingu lyfjafyrirtækjanna:

„Vitaskuld bera læknar drjúgan skerf af ábyrgðinni. Ávísanir á örvunarlyf koma bara frá læknum. Flestir almennra barnalækna og heimilislækna eru góðgjarnir, en gefa sér ekki tíma til að kynnast sjúklingum sínum og þekkingu þeirra er of ábótavant til að þeir geti goldið varhug við villandi áróðri lyfjafyrirtækjanna.“

Það telja sumir kórvillu að láta hjá líða að dópa börn, sem fengið hafa ADHD sjúkdómsgreiningu. Meira um það síðar.

Ábending um lesefni: Michael W. Corrigan. Debunking ADHD: 10 Reasons to Stop Drugging Kids for Acting Like Kids. - Marilyn Wedge. A Disease called Childhood: Why ADHD Became an American Epidemic. - Alan Schwarz’s book ADHD Nation: Children, Doctors, Big Pharma, and the Making of an American Epidemic. - Jeff Emmerson og fl. Beyond ADHD: Overcoming the Label and Thriving. - Paula Caplan. They Say You’re Crazy: How the World’s Most Powerful Psychiatrists Decide Who’s Normal.

https://www.madinamerica.com/2023/04/new-study-shows-music-therapys-positive-impact-on-adhd-treatment/ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2672740/ https://adhdhistory.com/sir-george-f-still/ https://today.duke.edu/2017/07/duke-flags-lowered-c-keith-connors-noted-researcher-hyperactive-children-dies https://www.cchrint.org/2022/10/07/cchr-warns-children-labeled-adhd/ https://archive.org/details/b24976295/page/n3/mode/2up https://www.nytimes.com/2017/07/13/health/keith-conners-dead-psychologist-adhd-diagnosing.html?_r=1 https://www.mbl.is/frettir/innlent/2012/06/25/tengsl_milli_einkunna_og_lyfjamedferdar_vid_adhd/ https://www.psychologytoday.com/intl/blog/abcs-child-psychiatry/201805/adhd-is-real-brain-differences-in-preschool-age-children https://www.huffpost.com/entry/conclusive-proof-adhd-is-overdiagnosed_b_10107214 https://www.psychologytoday.com/intl/blog/saving-normal/201603/keith-connors-father-adhd-regrets-its-current-misuse https://www.psychologytoday.com/intl/basics/nootropics https://publications.aap.org/pediatrics/article-abstract/130/6/1012/30306/Age-Academic-Performance-and-Stimulant-Prescribing?redirectedFrom=fulltext https://www.madinamerica.com/2023/04/adult-symptom-deficiency-disorder/ http://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item23317/ADHD%20loka%C3%BAtg%C3%A1fa_2014.pdf - http://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item14259/ADHD-7.%20mars%202012.pdf.) (http://skemman.is/stream/get/1946/9869/24779/1/HelgaZoega_PhDThesis_FINAL.pdf) https://www.madinamerica.com/2023/05/psychiatrogenesis/ https://www.madinamerica.com/2023/05/systemic-harms-psychiatry/ http://skemman.is/en/stream/get/1946/11886/30011/1/Baldvin_Logi_B.S._verkefni.pdf https://notendur.hi.is//~sbs5/adhd/islenska%206%20til%208%20ara%20born.pdf) https://www.stjornarradid.is/media/velferdarraduneyti-media/media/acrobat-skjol/adhdskyrslaapril2008.pdf https://www.huffpost.com/entry/conclusive-proof-adhd-is-overdiagnosed_b_10107214